ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ DDS, MSc

μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Επιστημονικής Εταιρίας Αθλητικής Οδοντιατρικής (ΕΕΑΘΛΟ)

Πηγή: Περιοδικό Dental Tribune (Greek Edition), Τόμος 11, Τεύχος 54

Αθλητικό τραύμα

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής εμπεριέχει πολύ άγχος και έντονη ψυχική αλλά και σωματική καταπόνηση. Ωστόσο, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι κάθε ηλικίας ασχολούνται με τον αθλητισμό. Κατά την διάρκεια των αθλητικών δραστηριοτήτων, είτε αυτές πραγματοποιούνται σε συστηματικό είτε σε περιστασιακό επίπεδο, αυξάνεται ο κίνδυνος τραυματισμού του στοματογναθικού συστήματος.

   Οι τραυματισμοί στην ευρύτερη περιοχή του προσωπου αφορούν το 5% του συνόλου των τραυματισμών.¹ Επιπλέον, το κόστος αποκατάστασης και δια βίου παρακολούθησης ενός τραυματισμένου ή απολεσθέντος δοντιού είναι υψηλό και πολλές φορές ανέρχεται σε αρκετά χιλιάδες ευρώ.²Iδαίτερη αξία λοιπόν, αποκτά η έγκυρη πληροφόρηση που θα πρέπει να λαμβάνουν αθλήτες, αθλούμενοι αλλα και τα μέλη των αθλητικών φορέων απο τους συναδέλφους οδοντιάτρους. Στα περισσότερα αθλήματα και ιδιαίτερα σε αυτά που είναι ευρέως διαδεδομένα στην χώρα μας όπως η καλαθοσφαίριση, η χειροσφαίριση, η υδατοσφαίριση, η πυγμαχία, η πάλη, το karate κ.α., η χρήση αθλητικού νάρθηκα κρίνεται υποχρεωτική. Διευκρινίζουμε ότι η χρήση αθλητικού νάρθηκα δεν αφορά μόνο αθλήματα έντονης σωματικής επαφής αλλά και όλα αυτά που ενέχουν τον κίνδυνο τραυματισμού του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος. Στον Πίνακα 1 συνοψίζονται τα αθλήματα στα οποία θα πρέπει να γίνεται χρήση εξατομικευμένων μέσων προστασίας σύμφωνα με τις οδηγίες της Αμερικανικής Οδοντιατρικής Ομοσπονδίας (ADA).³ 

Είναι πολλά τα παραδείγματα τραυματισμών της ευρύτερης περιοχής του προσώπου κατά τη διάρκεια αθλητικών δραστηριοτήτων, όπως κατάγματα δοντιών, νεκρώσεις, εκγομφώσεις, μετατοπίσεις, εμβυθίσεις προσθίων δοντιών, κακώσεις των ΚΓΔ και γνάθων, σε πολλά αθλήματα. Οι επιπτώσεις τραυματισμού του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος στην ποιότητα ζωής του αθλουμένου δεν είναι μόνο σωματικές αλλά υπάρχουν κοινωνικές και ψυχολογικές προεκτάσεις.⁴ Στις ΗΠΑ (σύμφωνα με το Εθνικό Ίδρυμα Αθλητισμού Νέων) πάνω από 5.000.000 δόντια τραυματίζονται το χρόνο στα πλαίσια αθλοπαιδιών. Έχει υπολογισθεί (ανάλογα πάντα με την ένταση και τη συχνότητα της δραστηριότητας) ότι περίπου 50 % είναι η πιθανότητα τραυματισμού ενός αθλητή κατά τη διάρκεια αγωνισμάτων. Οι νάρθηκες βοηθούν στην πρόληψη πάνω από 200.000 στοματοπροσωπικών τραυματισμών ετησίως.⁵ 

Παράλληλα, θα πρέπει να αποσαφινιστεί ο κομβικός ρόλος του οδοντιάτρου στην πρόληψη του αθλητικού τραύματος στην περιοχή του προσώπου. Η ενημέρωση αθλητών, αθλούμενων, γονέων και αθλητικών φορέων δε θα πρέπει να περιορίζεται μόνο στον κίνδυνο τραυματισμού κατά την διάρκεια των αθλητικών δραστηριοτήτων, αλλά και στο πόσο ‘‘επιτακτική’’ είναι η ανάγκη λήψης εξειδικευμένων μέτρων προστασίας, όπως είναι η δημιουργία ενός αθλητικού νάρθηκα που να πληρεί προδιαγραφές σωστής κατασκευής, εφαρμογής και ασφαλούς λειτουργίας.

Ο τραυματισμός των δοντιών κατά την διάρκεια αθλητικών δραστηριοτήτων δεν προκαλεί μόνο απώλεια οδοντικής ουσίας αλλά και ριζική απορρόφηση μεταγενέστερα. Επιπρόσθετα, δύναται να οδηγήσει σε σοβαρές βλάβες στο κεφάλι όπως είναι η εγκεφαλική διάσειση, τα κατάγματα των οστών του σπλαχνικού κρανίου, οι τραυματισμοί στον αυχένα του αθλούμενου κ.α. Το 80 % των τραυματισμών αφορά τους κεντρικούς τομείς της άνω γνάθου.⁶

Το 1/3 των οδοντικών τραυματισμών αφορά αθλήματα έντονης σωματικής επαφής, αθλήματα που χρησιμοποιούν εξαρτήματα (μπάλες, ρακέτες, μπαστούνια) ή αθλήματα με ενδεχόμενο πτώσης (ιππασία, snowboard).⁷

Στις ομάδες υψηλού κινδύνουεντάσσονται:⁸

• αθλούμενοι νεαρής ηλικίας
• αθλητές σε δραστηριότητες έντονης σωματικής επαφής, αθλήματα με χρήση εξαρτημάτων και με κίνδυνο πτώσης
• ασθενείς που βρίσκονται σε ενεργή φάση ορθοδοντικής θεραπείας και φέρουν ακίνητους ορθοδοντικούς μηχανισμούς
• ασθενείς με ορθογναθικές ανωμαλίες (όπως σκελετικές ανωμαλίες 2ης και 3ης τάξης, προγναθισμός, αυξημένη οριζόντια και κάθετη πρόταξη, αφιστάμενοι τομείς).

Εξατομικευμένος διαστρωματικός νάρθηκας προστασίας δοντιών και προσώπου στον αθλητισμό (mouthguard, sport splint):

Σύμφωνα με την επίσημη ορολογία είναι κάθε ενδοστοματικό, κινητό μηχάνημα, κατασκευασμένο απο ελαστικό υλικό με αντοχή στην παραμόρφωση, η χρήση του οποίου βοηθάει στον περιορισμό του τραυματισμού των δοντιών, των ΚΓΔ, του οστού της άνω και κάτω γνάθου και τέλος των ενδοστοματικών και περιστοματικών ιστών.

Κατηγορίες

Οι νάρθηκες προστασίας δοντιών και προσώπου, σύμφωνα με την Αμερικανική Εταιρία Δοκιμασίας Υλικών (American Society for Testing Materials, ASTM), τη Διεθνή Ακαδημία Οδοντικής Τραυματολογίας (International Association of Dental Traumatology, IADT) και τη Διεθνή Ακαδημία Αθλητικής Οδοντιατρικής (International Academy for Sports Dentistry, IASD) διακρίνονται σε 3 τύπους:⁹

• Προκατασκευμένοι (stock prefabricated), (Εικ.1)
• Μερικώς προσαρμοζόμενοι (boil and bite/mouth-formed), (Εικ.2)
• Εξατομικευμένοι Διαστρωματικοί Προστατευτικοί-Οδοντιατρικοί νάρθηκες (custom made), (Εικ.3)
  
        
  
  

Οι προκατασκευασμένοι και οι μερικώς προσαρμοζόμενοι νάρθηκες αφορούν το 90-95% της αγοράς. Κατασκευάζονται απο πλαστικά υλικά, παράγωγα πόλυ-βίνυλ χλωριδίου (PVC) και συμπολυμερή οξικού πολυ-βινυλίου και πολυ-αιθυλενίου (PVA-PE). Είναι οικονομικοί, αλλά δεν έχουν καλή εφαρμογή (συνήθως είναι υποεκτατικοί) και συγκράτηση, δημιουργώντας προβλήματα δυσανεξίας στον αθλούμενο. Η προστασία των δοντιών, των ενδοστοματικών και των περιστοματικών ιστών είναι μικρή, ενώ υπάρχει σοβαρός κίνδυνος τραυματισμού των περιοδοντικών ιστών, λόγω αύξησης της θερμοκρασίας στους νάρθηκες που προσαρμόζονται αφού πρώτα έχουν τοποθετηθεί σε ζεστό νερό.¹⁰

Οι εξατομικευμένοι προστατευτικοί νάρθηκες ή αλλιώς οδοντιατρικοί νάρθηκες κατασκευάζονται μετά απο λήψη αποτυπωμάτων στο οδοντιατρείο. Ως εκ τούτου έχουν άριστη εφαρμογή και συγκράτηση. Υλικό εκλογής αποτελεί το EVA (Ethyl Vinyl Acetate) που ανήκει στην οικογένεια των πολυμερών και είναι το μοναδικό που συνδυάζει ελαστικότητα, αντοχή στην απόσχιση, απορρόφηση του μεγαλύτερου ποσοστού ενέργειας απο το σημείο κρούσης και διασπορά της υπολειπόμενης. Επίσης είναι άοσμο, άχρωμο, έχει ουδέτερη γεύση και μπορεί να χρησιμοποιηθεί διαστρωματικά.¹¹

Η συγκεκριμένη κατηγορία αθλητικών ναρθήκων επιδέχεται εξατομικευμένες τροποποιήσεις, όπως επιπλέον ενίσχυση σε κάποιες συγκεκριμένες περιοχές, προσφέροντας έτσι μεγαλύτερη προστασία στον αθλούμενο. Ακόμη, μπορούν να χρησιμοποιηθούν απο ασθενείς που φέρουν ακίνητους ορθοδοντικούς μηχανισμούς (brackets) για τη δημιουργία χώρου μέχρι την τελική προβλεπόμενη θέση των δοντιών. Τέλος, επιτρέπουν στον αθλούμενο να επιτελέσει απρόσκοπτα βασικές λειτουργίες όπως η αναπνοή, η ομιλία και η κατάποση συμβάλλοντας στη μέγιστη δυνατή απόδοσή του.¹²

Διαδικασία κατασκευής εξατομικευμένων αθλητικών ναρθήκων

Χρειάζονται μολίς δύο επισκέψεις για την κατασκευή του εξατομικευμένου αθλητικού νάρθηκα. Αρχικά λαμβάνονται αποτυπώματα άνω και κάτω οδοντικού φραγμού. Στην γνάθο που θα κατασκευαστεί ο νάρθηκας, η λήψη του αποτυπώματος πραγματοποιείται με την τεχνική της ταυτόχρονης διπλής μίξης παχύρευστης ή μέσης ρευστότητας σιλικόνης αθροιστικού τύπου, παράλληλα με τη χρήση λεπτόρευστης βίνυλ-πολυσιλοξάνης. Σε συγκλεισιακές σχέσεις 1^ης και 2^ης τάξης επιλέγεται η άνω γνάθος, ενώ σε περιπτώσεις σκελετικών ανωμαλιών 3^ης τάξης ο νάρθηκας κατασκευάζεται στην κάτω γνάθο. Για την καταγραφή του αντιθέτου φραγμού συνήθως το αλγινικό υδροκολλοειδές αποτελεί υλικό εκλογής.⁹

Η κατασκευή των συγκεκριμένων μέσων προστασίας γίνενται με την χρήση συσκευών θερμοσχηματισμού που αναπτύσσουν θετική πίεση μέχρι 6 bar και θερμότητα. Στις συσκευές αυτές διαστρωματώνονται 2 ή 3 φύλλα θερμοπλαστικού, ανάλογα με το είδος του αθλήματος, την ένταση και τη συχνότητα της αθλητικής δραστηριότητας. Μετά το θερμοσχηματισμό το πάχος των φύλλων του EVA μειώνεται περίπου κατά το ήμισυ. Το κατάλληλο πάχος στις προστομιακές περιοχές του νάρθηκα είναι τουλάχιστον 3 χιλιοστά, για να εξασφαλιστεί απόσβεση των δυνάμεων μετά από κτύπημα.¹³

Στην δεύτερη επίσκεψη ελέγχεται και παραδίδεται ο νάρθηκας. Στις Η.Π.Α. η χρήση αθλητικών ναρθήκων προστασίας είναι υποχρεωτική για όλα τα αθλήματα στα οποία ενέχεται κάποιος κίνδυνος τραυματισμού. Στη χώρα μας η χρήση αθλητικών ναρθήκων προστασίας είναι προαιρετική, ενώ υποχρεωτική για χρήση οποιουδήποτε είδους αθλητικού νάρθηκα χωρίς κανένα ουσιαστικό έλεγχο γίνεται στην διάρκεια επίσημων αγώνων, σε κάποια αθλήματα επαφής.¹⁴

Μηχανισμός προστασίας των αθλητικών ναρθήκων

Ο ρόλος του νάρθηκα όπως προαναφέραμε είναι θεμελιώδης για την πρόληψη του στοματοπροσωπικού τραύματος. Διεισδύοντας στον μηχανισμό προστασίας των συγκεκριμένων ενδοστοματικών συσκευών, ο εξατομικευμένος διαστρωματικός αθλητικός νάρθηκας θα πρέπει να μπορεί να απορροφήσει τη μέγιστη ενέργεια των δυνάμεων κρούσης και να διασπείρει την υπολειπόμενη, μειώνοντας την ένταση των δυνάμεων που φτάνουν στο κεφάλι διαμέσου του συμπλέγματος κονδύλου-γλήνης.¹⁵ Παράλληλα, διαμέσου του νάρθηκα αυξάνεται η απόσταση κονδύλου- κροταφικής γλήνης, εμποδίζοντας τον κόνδυλο της κάτω γνάθου να προσκρούσει βίαια στην βάση του κρανίου και να τραυματιστεί. Τέλος, διαχωρίζει τον άνω από τον κάτω οδοντικό φραγμό, εμποδίζοντας τα δόντια να έρθουν σε επαφή με καταστρεπτικές συνέπειες.¹⁶

Η διεθνής βιβλιογραφία έρχεται να επιβεβαιώσει την αξία χρήσης του εξατομικευμένου διαστρωματικού αθλητικού νάρθηκα κατά την διάρκεια αθλητικών δραστηριοτήτων στην πρόληψη του τραύματος του στοματογναθικού συστήματος με 2 προοπτικές μελέτες (Prospective cohort studies). Η πρώτη πραγματοποιήθηκε το 2002 και αφορούσε 70.936 αθλητές του κολλεγιακού basketball (NCAA) και η άλλη το 2005 και συμπεριέλαβε 12.250 αθλητές του rugby στη Νέα Ζηλανδία. Τα αποτελέσματα συμφώνησαν ότι η χρήση των αθλητικών ναρθήκων συνέβαλε σημαντικά στον περιορισμό των οδοντικών τραυματισμών και των οδοντιατρικών παραπομπών από τους χρήστες αθλητικών ναρθήκων.^17,18

Ενδεικτική βιβλιογραφία

1. Petersson EE, Andersson L, Sörensen S Traumatic oral vs non-oral injuries. Swed Dent J. 1997;21(1-2):55-68.

2. National Youth Sports Safety Foundation, Inc; 2005. Available at: http://www.nyssf.org. Accessed July 16, 2005.

3.American Dental Association and Academy for Sports Dentistry. Protect your smile with a mouthguard, 1999.

4. Nguyen PM, Kenny DJ, Barrett EJ. Socio-economic burden of permanent incisor replantation on children and parents Dent Traumatol. 2004 Jun;20(3):123-33.

5. Sane J. Comparison of maxillofacial and dental injuries in four contact team sports: American football, bandy, basketball, and handball Am J Sports Med. 1988 Nov-Dec;16(6):647-51

6. Skaare AB, Jacobsen I. Dental injuries in Norwegians aged 7-18 years. Dent Traumatol. 2003 Apr;19(2):67-71.

7. Kumamoto DP, Maeda Y A literature review of sports-related orofacial trauma. Gen Dent. 2004 May-Jun;52(3):270-80; quiz 281.

8. Bauss O, Röhling J, Schwestka-Polly R Prevalence of traumatic injuries to the permanent incisors in candidates for orthodontic treatment. Dent Traumatol. 2004 Apr;20(2):61-6.

9.American Society for Testing and Materials. Standard Practice for Care and Use of Athletic Mouth Protectors. ASTM Designation: F 697-00. Philadelphia. American Society for Testing and Materials; Reapproved 2006.

10. Ranalli DN. Sports dentistry in general practice. Gen Dent. 2000 Mar-Apr;48(2):158-64.

11. Newsome PR, Tran DC, Cooke MS. The role of the mouthguard in the prevention of sports-related dental injuries: a review. Int J Paediatr Dent. 2001 Nov;11(6):396-404.

12. Brionnet JM, Roger-Leroi V, Tubert-Jeannin S, Garson A.Rugby players' satisfaction with custom-fitted mouthguards made with different materials. Community Dent Oral Epidemiol. 2001 Jun;29(3):234-8.

13. Maeda Y, Kumamoto D, Yagi K, Ikebe K. Effectiveness and fabrication of mouthguards. Dent Traumatol. 2009 Dec;25(6):556-64.

14.Academy for Sports Dentistry. Position Statements, A Properly Fitted Mouthguard. Approved by the Academy for Sports Dentistry Board of Directors 04/05/2010. http://www.academyforsportsdentistry.org/position-statement

15. McClelland C, Kinirons M, Geary L. A preliminary study of patient comfort associated with customised mouthguards. Br J Sports Med. 1999 Jun;33(3):186-9.

16.American Dental Association Council on Access, Prevention, and Interprofessional Relations; ADA Council on Scientific Affairs. Using mouthguards to reduce the incidence and severity of sports-related oral injuries. J Am Dent Assoc 2006 Dec;137(12):1712-20; quiz 1731.

17. Labella CR, Smith BW, Sigurdsson A. Effect of mouthguards on dental injuries and concussions in college basketball. Med Sci Sports Exerc. 2002 Jan;34(1):41-4.

18. Marshall SW, Loomis DP, Waller AE, Chalmers DJ, Bird YN, Quarrie KL, Feehan M Evaluation of protective equipment for prevention of injuries in rugby union. Int J Epidemiol. 2005 Feb;34(1):113-8. 

Κατεβάστε το άρθρο σε PDF